LISA Groningen

TikTok is de meest gedownloade applicatie in 2022 over de hele wereld. Met deze statistiek gaat TikTok andere grote sociale mediaplatforms voorbij zoals Instagram en Twitter.[1] Het platform is van het Chinese techbedrijf ByteDance dat opgericht is in 2012. Naast sociale mediaplatforms heeft ByteDance ook investeringen in andere bedrijven, zoals onderwijstechnologie en Artificial Intelligence. Het Chinese bedrijf is gewaardeerd op meer dan 100 miljard dollar, dit maakt het bedrijf een van de meest waardevolle startups van de wereld.[2] Het bedrijf heeft echter te maken gehad met kritiek op de verwerking van gebruikersgegevens en de relatie met de Chinese overheid. De Amerikaanse regering heeft in 2020 een onderzoek gestart naar de gegevensverzameling van TikTok en de mogelijke veiligheidsrisico’s die daaruit voortvloeien. Dit leidde uiteindelijk bijna tot een verbanning van de app door de toenmalige Amerikaanse president Trump.[3] Niet alleen Amerika heeft de impact van de snelgroeiende app ervaren, maar ook de Europese Unie, waaronder Nederland. In deze blog zal eerst worden ingegaan op Europees niveau en daarnaast zal worden gekeken naar hoe Nederland omgaat met TikTok.

Europa’s bemoeienis met TikTok

TikTok is de laatste jaren onder de loep genomen vanwege de manier hoe om wordt gegaan met gebruikersgegevens en het gevaar van privacyschendingen. Het platform is vooral onder de loep genomen door de Europese regeringsleiders en wetgevers die hun bezorgdheid hebben geuit over de naleving van de Europese wetgeving inzake gegevensbescherming. De  Europese General Data Protection Regulation (hierna: GDPR) stelt strenge regels vast over hoe bedrijven persoonlijke gegevens mogen verzamelen, gebruiken en opslaan. In 2020 startte de Ierse Data Protection Commission (hierna: DPC) een onderzoek naar de naleving van de GDPR door TikTok na een aantal klachten van de Noorse Consumentenraad. Voorlopige bevindingen tonen aan dat TikTok mogelijk de GDPR heeft geschonden door geen duidelijke en transparante informatie te verstrekken over de gegevensverwerking en door te veel onnodige gegevens van gebruikers te verzamelen.[4]

Een ander probleem op TikTok is de mogelijke invloed van de app op de Europese politiek. In 2019 uitte de Europese Commissie al haar bezorgdheid over de rol van het platform bij het verspreiden van desinformatie, voornamelijk tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement. Voor het censureren van inhoud die kritisch is over de Chinese regering, is TikTok ook beschuldigd. Dit zou de vrije uitwisseling van ideeën en meningen in Europa kunnen beïnvloeden.[5] Als reactie hierop hebben verschillende Europese landen actie ondernomen tegen TikTok. In augustus 2020 verbood de Franse regering het gebruik van de app op telefoons die worden gebruikt bij de overheid, met als reden dat het tegen nationale veiligheidsrisico’s gaat. [6] Buiten Europa om zijn de Verenigde Staten ook bezig om soortgelijke regels door te voeren. Het zou volgens het congres niet mogelijk moeten zijn om TikTok te hebben op een apparaat dat door de federale overheid uitgegeven is. Er zijn zorgelijke geluiden vanuit de Amerikaanse wetgevers over de Chinese Communistische Partij die de app zou kunnen gebruiken voor spionage doeleinden. Echter is er niet veel solide bewijs;  kwesties zoals voornoemd vallen vaak onder de categorie “het is theoretisch mogelijk dat dit kan gebeuren”.[7]

Nederlandse politiek tegenover TikTok

De manier waarop TikTok gegevens verzamelt en gebruikt, is ook een grote zorg in Nederland. De Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP) heeft onderzoek gedaan naar de gegevensverwerking van TikTok en concludeerde dat de app niet volledig transparant is over hoe het gegevens verzamelt en waarvoor zij die gebruikt. Daarnaast is TikTok bekritiseerd vanwege de afhandeling van gegevens van kinderen. De AP heeft geconstateerd dat TikTok de toestemming van ouders niet op juiste wijze heeft verkregen voor het verzamelen en gebruiken van persoonsgegevens van kinderen, dit is in strijd met de Algemene verordening gegevensbescherming (hierna: AVG). Volgens de AVG moeten bedrijven expliciete toestemming krijgen van ouders of voogden voor het verzamelen en gebruiken van persoonlijke gegevens van kinderen. De mogelijke schendingen van de Nederlandse wet door TikTok hebben geleid tot vraag naar meer regulering van het platform. Als reactie hierop heeft de AP stappen ondernomen om de naleving van de Wet inzake gegevensbescherming af te dwingen. Zo kreeg TikTok een boete opgelegd wegens het niet adequaat beschermen van de gegevens van kinderen.[8]

Volgens Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar privacyrecht aan de Universiteit van Leiden, heeft TikTok gezien Europese privacyregels rechtens geen toegang tot data van Europese gebruikers. Het platform maakt voor toegang vanuit China gebruik van een standaardcontract. Dit is een instrument dat in beginsel is goedgekeurd door de Europese Commissie, maar er is geoordeeld door de hoogste Europese rechter dat hierbij extra waarborgen genomen moeten worden, en die heeft TikTok niet gehanteerd. Het platform zegt desondanks wel extra waarborgen genomen te hebben op technisch, contractueel en organisatorisch niveau. Maar specificering over welke waarborgen het precies zijn, geven zij niet. Uit de privacyvoorwaarden volgt daarnaast dat data alleen opgeslagen worden in de Verenigde Staten en Singapore, volgend jaar komt een locatie in Europa. Don Ceder van de ChristenUnie riep vorige maand op om een verbod van TikTok; hij is van mening dat kinderen onvoldoende beschermd worden.[9] De Tweede Kamer vreest eveneens voor TikTok; de meerderheid vindt dat het kabinet moet voorkomen dat gevoelige persoonsgegevens van burgers terecht kunnen komen bij de Chinese overheid. Hind Dekker-Abdulaziz van de D66 is bang dat informatie op TikTok door de Chinese overheid wordt gebruikt voor het creëren van psychologische profielen van gebruikers.[10]

TikTok is op verschillende manieren geconfronteerd met beschuldigingen van het overtreden van de Europese wetgeving, waaronder de omgang met persoonlijke gegevens en de mogelijke invloed ervan op de politieke wereld. Hoewel het platform stappen heeft ondernomen om deze zorgen weg te nemen, kan verdere actie nodig zijn om te zorgen voor naleving van de Europese wet- en regelgeving.

Namens de redactiecommissie,

Yong Hui Zhou

[1] K. Paul, ‘From dance videos to global sensation: what you need to know about TikTok’s rise’, theguardian.com, 23 oktober 2022.

[2] CNBC, ‘Bytedance valued at 75 billion after new funding round’, cnbc.com, 30 mei 2019.

[3] Washington Post, ‘TikTok banned US Trump’, washingtonpost.com, 8 juni 2020.

[4] Reuters, ‘TikTok faces privacy investigations by EU watchdog’, bbc.com, 15 september 2021.

[5] A. Hern, ‘Revealed: how TikTok censors videos that do not please Beijing’, theguardian.com, 25 september 2019.

[6] CNN, ‘France bans TikTok on government phones over security concerns,’ cnn.com, 27 augustus 2020.

[7] B. Allyn, ‘The U.S. is about to ban TikTok from federal government phones’, npr.org, 24 december 2022.

[8] Edpb, ‘Dutch DPA: TikTok fined for violating children’s privacy’, edpb.europa.eu, 22 juli 2021.

[9] N. Kasteleijn, ‘Toegang China tot data TikTok in strijd met privacywet, zeggen experts’, nos.nl, 2 december 2022.

[10] L. Verhagen, ‘Tweede Kamer wil actie van kabinet en Europese Commissie tegen TikTok’, volkskrant.nl, 4 november 2022.