LISA Groningen

Blogs

Categorieën

Auteurs

Privacyschending als verdienmodel van juicechannels: grenzen

18 okt. 2022 22:35:00
Redactiecommissie
Privacy
8 minuten (1540 woorden)

Negatieve aandacht is ook aandacht. Dat blijkt ook uit de gevolgen van twee uitspraken van de Amsterdamse voorzieningenrechter van dit jaar. In maart en april zijn twee uitspraken verschenen over privacyschending als verdienmodel voor juicechannels. Samantha van Steenwijk startte een procedure tegen Yvonne Coldeweijer, waaruit veel aandacht volgde voor het YouTube-kanaal van Coldeweijer. Coldeweijer krijgt hierdoor meer volgers, meer views en meer geld. Ook Roddelpraat verdient goed aan de procedures. Ondanks dat zij niet rechtstreeks verdienen aan YouTube-views hebben zij door middel van een crowdfundingactie voor de proceskosten van de zaak, die hier zal worden besproken, meer dan 38.000 euro opgehaald. Het lijkt alsof deze juicechannels alles maar kunnen zeggen. Na deze twee uitspraken blijkt dat er wel degelijk grenzen zitten aan de roddels die gedeeld mogen worden.
Eerst bespreekt dit blog wat een juicechannel is. Vervolgens worden de vrijheid van meningsuiting en de beperkingen daarop besproken in het kader van juicekanalen. Specifiek wordt ingegaan op de beperking die volgt uit de journalistieke principes die sinds de uitspraak tussen Coldeweijer en Steenwijk ook geldt voor juicechannels.

Wat is een juicechannel?
Een juicechannel is het roddelblad van nu. De pers kent sinds 1974 het allereerste roddelblad: ‘Story’. Vergelijkbare bladen zijn ‘Privé’ en ‘Weekend’. Zij staan bekend om het speculeren over het privéleven van publieke figuren, zonder zorgvuldig journalistiek werk. Een vrij nieuwe vorm van de roddeljournalistiek zijn de juicekanalen op YouTube en Instagram. Bekende namen zijn: Juicechannel__ (198.000 volgers), Marwajuicee (136.000 volgers), Fawrynotsawry (164.000 volgers), Life Of Yvonne (631.000 instagramvolgers en 171.000 YouTube-abonnees) en Roddelpraat van Jan Roos en Dennis Schouten (258.000 abonnees). Doordat de juicechannels een roddel binnen een minuut op het internet kunnen plaatsen, is er weinig oog voor het checken van feiten. Dit, in combinatie met de honderdduizenden kijkers en volgers, kan erg schadelijk zijn voor de persoon waarover de roddel gaat.

Vrijheid van meningsuiting
De roddelkanalen delen de sappige verhalen onder het mom van vrijheid van meningsuiting, zo blijkt onder andere uit de uitspraak van de zaak tussen Roddelpraat en Famke Louise. Roddelpraat vindt dat zij het vermeende misbruikschandaal tussen Famke Louise en Ali B rechtmatig an bespreken, omdat het onderdeel is van de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting.1 De rechter acht de uitlatingen onrechtmatig, dus deze uitlatingen worden niet beschermd door de vrijheid van meningsuiting.2 Vervolgens veroordeelt de rechter Roddelpraat de YouTube-video permanent te verwijderen en zij moet een rectificatie plaatsen.3 Het recht op vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel recht in een vrije democratische samenleving. Het is een klassiek grondrecht en ligt besloten in artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM) en artikel 7 van de Grondwet. Het recht is niet onbeperkt; artikel 10 lid 2 EVRM formuleert namelijk een beperking. Hieruit volgt dat de vrijheid van meningsuiting mag worden ingeperkt ten behoeve van de rechten van anderen en de volksgezondheid. In het geval van juicechannels zal het recht op vrijheid van meningsuiting al gauw botsen met de rechten van de publieke persoon waarover een roddel wordt verspreid. Denk hierbij aan het recht op privéleven (artikel 8 EVRM), maar ook bijvoorbeeld auteursrecht.
Zoals gezegd, kan het recht op vrijheid van meningsuiting in uitzonderlijke gevallen worden beperkt. De beperking moet bij wet zijn voorzien en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving.4 In de uitspraak van de zaak tussen Roddelpraat en Famke Louise geeft de rechter aan dat Jan Roos en Dennis Schouten geen beroep op de vrijheid van meningsuiting toekomt wanneer hun uitlatingen onrechtmatig zijn in de zin van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW).5 Omstandigheden die een rol kunnen spelen zijn of de openbaarmaking een bijdrage levert aan een (publiek) debat van algemeen belang en of sprake is van een misstand, de mate waarin de uitlatingen steun vinden in het feitenmateriaal, de inkleding van de uitlatingen, gezien in verhouding tot de onder hiervoor bedoelde factoren en tot slot de inhoud, vorm en de gevolgen van de publicatie.6 Deze omstandigheden zullen worden meegewogen in de belangenafweging van het recht van het roddelkanaal op vrijheid van meningsuiting en het recht van de ander.
Hierna zal worden besproken dat juicechannels ook beperkt worden in het verspreiden van hun mening, doordat zij gehouden zijn aan journalistieke principes. Ook zal blijken dat dit niet alleen een nadeel is voor de juicechannels.

Juicechannels bedrijven journalistiek
Bijzonder is dat Yvonne Coldeweijer zich, in het geschil tussen LifeOfYvonne en zangeres Samantha van Steenwijk, beroept op journalistieke bronbescherming.7 De rechter acht dit terecht. Samantha van Steenwijk start de procedure bij de voorzieningenrechter vanwege een YouTube-video, waarin Yvonne Coldeweijer beweert dat de zangeres illegale afslankpillen zou gebruiken. Op verzoek van Van Steenwijk is de video vervolgens verwijderd en de ontkenning van Samantha is geplaatst op het YouTube-kanaal. Over de inhoud van de rectificatie kunnen de partijen het echter niet eens worden, daarom vordert Samantha rectificatie, schadevergoeding en de openbaarmaking van de bronnen.
In de uitspraak wordt uitgelegd dat de activiteiten van Yvonne, als juicechannel, onder het begrip ‘journalistiek’ vallen.8 Volgens het Europese Hof van Justitie is het recht op bronbescherming niet beperkt tot media-ondernemingen.9 Dat ook juicechannels journalistiek bedrijven is nieuw. In de uitspraak is vooral van belang dat dit betekent dat Coldeweijer zich terecht beroept op het recht op bronbescherming.10 Echter, is ook voor een journalist de vrijheid van meningsuiting niet onbegrensd. Dat een journalist verantwoordelijkheid draagt voor de inhoud en presentatie van zijn publicaties blijkt duidelijk uit de uitspraak van het gerechtshof Amsterdam over een journalist en een plastisch chirurg. Omdat de gegevens van een bepaald persoon door de journalist onder publieke aandacht worden gebracht, dient de journalist zorgvuldig te zijn ten aanzien van de eer en goede naam van deze persoon. Het publiek zal namelijk niet snel twijfelen aan de juistheid van de gegevens.11 Van een journalist wordt daarom verwacht dat de wijze van presenteren een ander zijn eer en goede naam niet onnodig beschadigt.12 In andere woorden, ook roddelkanalen moeten zich houden aan journalistieke principes, nu zij journalistiek bedrijven. Dat betekent dat de anonieme tips waar deze juicechannels hun verhalen op baseren veelal niet voldoende zullen zijn om iets als feit te presenteren. Daarbij is het belangrijk dat een verhaal controleerbaar is. Daarnaast is wederhoor een belangrijk principe volgens de Leidraad voor de journalistiek.13 De juicechannels zullen dit in het vervolg moeten toepassen wanneer zij ‘juice’ naar buiten brengen.

Het volgende kan geconcludeerd worden aan de hand van de besproken jurisprudentie. Juicechannels hebben het recht op vrijheid van meningsuiting, maar niet onbeperkt. Zij moeten rekening houden met de rechten van een ander. Het ene recht prevaleert niet boven het andere recht; er zal altijd gekeken moeten worden naar de omstandigheden van het geval. Daarbij is van belang dat juicechannels journalistiek bedrijven, waardoor zij zijn gebonden aan de journalistieke principes als hoor en wederhoor en zij zorgvuldig om zullen moeten gaan met feiten, roddels en bronnen. Daartegenover staat dat hun bronnen nu vallen onder bronbescherming. Dit doet mogelijk af aan het feit dat juicechannels zorgvuldig om moeten gaan met het naar buiten brengen van uitlatingen gepresenteerd als feiten. Hierin ligt mijns inziens ook het gevaar van de juicechannels. Ik geloof dat het merendeel van de uitlatingen van bijvoorbeeld Roddelpraat ondersteund wordt door feiten. Echter, geloof ik ook dat zij geloofwaardige roddels creëren, doordat zij veel speculeren rondom de feiten. Evident is dat feiten dan wel tips aannemen van anonieme bronnen gevaarlijk is, wanneer niet wordt gedaan aan feitenonderzoek, bronnenonderzoek en/of wederhoor. Daarbij neemt de gemiddelde juicechannelvolger of -kijker de uitlatingen van de presentator als waarheid aan. Hopelijk zullen de juicechannels dit gevaar nu zelf ook onder ogen zien.
Zolang de sanctie voor onrechtmatige uitlatingen en inbreuk op de privacy blijft bij een rectificatie, die views en aandacht oplevert, zal het gedrag van de juicechannels naar verwachting van Noor Dings niet worden ontmoedigd.14 Daar sluit ik mij bij aan, maar ik denk dat deze uitspraken niet zonder gevolgen zijn voor de juicechannels. Ondanks dat negatieve aandacht ook aandacht is voor de juicechannels, zullen deze uitspraken wel consequenties hebben voor de kwaliteit van de inhoud van hun ‘juice’.

Namens de redactiecommissie,

Anniek Bos